Ο «ΓΕΡΟΣ» ΚΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 1.
Ή Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ
Το 1961 ο Γεώργιος Παπανδρέου διένυε το 74ο έτος της ηλικίας του (γεννήθηκε 13/02/1988). Δηλαδή, με τα δεδομένα εκείνης της εποχής και όχι μόνο, ήταν γέρος.
Μετά το «κάζο» των εκλογών του 1958, όταν υπό την αρχηγία του το κόμμα των φιλελευθέρων, επιγόνων του Ε. Βενιζέλου, καταποντίστηκε στην τρίτη θέση με 20,67%, έναντι 24,42% της Ε.Δ.Α. η οποία κατέλαβε τη δεύτερη θέση, δεν θα ήταν παράλογο να ισχυριστεί κάποιος ότι το άστρο του είχε δύσει οριστικά. Αλλά κανένας δεν πρέπει να παραγνωρίζει τη δύναμη της συγκυρίας και της τύχης. Το ίδιο το «καταστροφικό» αποτέλεσμα των εκλογών του 1958 αποτέλεσε τη «χρυσή» τύχη για τον 70μηντάχρονο Γεώργιο Παπανδρέου. Θα εξηγήσω γιατί αλλά πρέπει πρώτα να παρακολουθήσουμε συνοπτικά τη δράση του.
Ας δούμε λοιπόν τη μέχρι τότε διαδρομή του.
Μια ομιλία, ένα «γράμμα», δύο γάμοι, δύο παιδιά.
Μια ομιλία, δύο γάμοι, δύο παιδιά.
Ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής στην Γερμανία όταν το άστρο του Ε. Βενιζέλου είχε ανατείλει και μεσουρανούσε που, εκ μέρους των φοιτητών του απεύθυνε χαιρετισμό ο οποίος τον εντυπωσίασε. Το φουσκωμένο κύμα του βενιζελισμού τον έφερε στον αφρό μαζί με αρκετούς ακόμα από τον στρατό, την πολιτική και την κοινωνία και τους ανέδειξε σε πρωταγωνιστές της ιστορίας.
Συγκεκριμένα το 1916, στην έκρυθμη κατάσταση μετά τη ρήξη του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο και τη επανάσταση-πραξικόπημα της Εθνικής Αμύνης (τα όρια είναι συγκεχυμένα και εξαρτώνται από το πώς προσεγγίζει κάποιος τα γεγονότα) τον ορίζει αρχικά διευθυντή του πολιτικού του γραφείου στη συνέχεια νομάρχη και τέλος από το 1917 έως το 1920 Γενικό Διευθυντή Νήσων Αιγαίου. Τα χρόνια αυτά γίνεται και ο πρώτος γάμος του με την Σοφία κόρη του Πολωνού αριστοκράτη Σιγισμούνδου Μινέικο από τον οποίο το 1919 αποκτά τον Αντρέα.
Έτσι λοιπόν ένας χαιρετισμός, μια ομιλία, απογειώνει την καριέρα του.
Στα ταραγμένα χρόνια που ακολουθούν τη Μικρασιατική καταστροφή φέρεται κατά τους βιογράφους του να έχει «κορυφαίο ρόλο» στην επανάσταση-πραξικόπημα (όπως είπαμε το όρια έχουν πολιτικό χρώμα) των Πλαστήρα-Γονατά. Υποστηρίζουν μάλιστα ορισμένοι ότι ήταν ο συντάκτης του κατηγορητηρίου που έστειλε στο απόσπασμα τους 6 αποδιοπομπαίους τράγους για την Μικρασιατική τραγωδία. Ο Γονατάς τον διορίζει υπουργό εσωτερικών στην «επαναστατική» (να μην επαναλαμβάνω τα ίδια) κυβέρνηση, και το 1924-1925 ο Αντρέας Μιχαλακόπουλος (πρωθυπουργός μετά την παράδοξη αποχώρηση Ε. Βενιζέλου) τον διορίζει Υπουργό Εθνικής Οικονομίας. Έχει εκλεγεί στις εκλογές του 1923, από τις οποίες απείχε, η αντίθετη προς τον Βενιζέλο παράταξη, βουλευτής Λέσβου με το κόμμα των Φιλελευθέρων. Με το ίδιο κόμμα επανεκλέγεται στη Λέσβο το 1926, το 1928, το 1932 και το 1933 που ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και επιχειρεί το πραξικόπημα (υπό την ανοχή του Βενιζέλου) ο Πλαστήρας. Από τον Βενιζέλο διορίζεται υπουργός παιδείας (1930-1932) και υπουργός Συγκοινωνιών το 1933. Το 1935 το κόμμα των Φιλελευθέρων απέχει από τις εκλογές. Το 1936 επιχειρεί να «ανοίξει τα φτερά του» μακριά από το, υπό την ηγεσία του Θεμιστοκλή Σοφούλη, κόμμα των Φιλελευθέρων και κατέρχεται με το δικό του «Δημοκρατικό Κόμμα» σε σύμπραξη με τα κόμματα των Γ. Καφαντάρη και Α. Παπαναστασίου. Τα αποτελέσματα για τους τρείς αρχηγούς είναι πενιχρά αφού συγκεντρώνουν το 4,21% και εκλέγουν μόνο 7 βουλευτές.
Εν τω μεταξύ ένα χρόνο μετά τη γέννηση του Αντρέα γνωρίζει την Κυβέλη και αναπτύσσεται μεταξύ τους μια «θυελλώδης» σχέση από την οποία γεννιέται το 1928 ο Γιώργος Παπανδρέου και προς το τέλος της δεκαετίας του 20 παντρεύονται.
Εδώ μπορεί κάποιος να πει ότι τελειώνει ο πρώτος κύκλος ο οποίος θα μπορούσε να έχει και τίτλο «τα αποτελέσματα μιας καλής ομιλίας».
Ένα «γράμμα».
Μετά το θάνατο Μεταξά και την αυτοκτονία Κορυζή ο Γεώργιος επέλεξε (ενδεχομένως ύστερα και από υπόδειξη-εντολή της Αγγλίας) να ορίσει πρωθυπουργούς από το Βενιζελικό στρατόπεδο. Τον Τσουδερό διαδέχθηκε για λίγες μέρες ο Σ. Βενιζέλος και αυτόν ο Γ. Παπανδρέου τον Απρίλιο του 44. Πως έγινε αυτό; Ενώ στην Ελλάδα το Κ.Κ.Ε. αγωνιζόταν να δημιουργήσει τετελεσμένα μέσω του λαϊκού μετώπου και του Ε.Λ.Α.Σ. ο Βασιλιάς και οι Άγγλοι κατάλαβαν ότι κρίσιμο ρόλο θα διαδραμάτιζε η πλευρά την οποίαν θα επέλεγε η βενιζελική πλευρά. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση Σαράφη που μετά από ολιγοήμερη αιχμαλωσία άλλαξε στρατόπεδο. Επομένως προς αυτή την πλευρά έπρεπε να δοθεί ιδιαίτερη φροντίδα και να κατευθυνθούν οι πολιτικές «φιλοφρονήσεις». Αυτό έγινε κατανοητό και στην πλευρά των επιγόνων του Βενιζέλου οι οποίοι από το 1943, όταν εικαζόταν απόβαση των συμμάχων στην Ελλάδα (τελικά έγινε στην Ιταλία), άρχισαν έναν αγώνα δρόμου για να καταλάβουν ευνοϊκές θέσεις στο πολιτικό σκηνικό και να εξασφαλίσουν την εύνοια των συμμάχων. Σε αυτά τα πλαίσια ο Γ. Παπανδρέου τον Ιούνιο του 1943 υποβάλλει απευθείας στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ειδική αναφορά με χαρακτήρα διακήρυξης που προκαλεί το συμμαχικό ενδιαφέρον με τίτλο: «Η ταυτότης συμφερόντων Ελλάδος και Αγγλίας για πρώτη φορά στην ιστορία είναι απόλυτος».
...«Σήμερον όμως σχηματίζεται νέα μορφή του παγκοσμίου ανταγωνισμού. Δύο παγκόσμια μέτωπα διαμορφούνται: Ο Κομμουνιστικός Πανσλαβισμός και ο Φιλελεύθερος Αγγλοσαξoνισμός, […] Μόνον μέσα εις την Σοσιαλιστική Πανευρώπη, επικουρουμένη από την ηθική και υλική δύναμιν του Φιλελευθέρου Αγγλοσαξονισμού, ημπορεί και η Ελλάς να εύρη το αίσθημα της ασφαλείας της απέναντι του καταθλιπτικού κινδύνου του Κομμουνιστικού Πανσλαβισμού».
Το «συμμαχικό ενδιαφέρον» που προκλήθηκε με αυτό το γράμμα, προφανώς καλλιεργήθηκε κατάλληλα στο διάστημα που μεσολάβησε μέχρι τον Απρίλιο του 1944, οπότε και: «με αγγλικό πολεμικό αεροπλάνο φθάνει επειγόντως στο Κάιρο για σχηματισμό Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, και αντικαθιστά τον Σοφοκλή Βενιζέλο που είχε διαδεχθεί τον Εμμανουήλ Τσουδερό, κατά τη μετάβαση του τελευταίου στο Λονδίνο».
Ένα γράμμα λοιπόν, (προφανώς και πολλές άγνωστες διεργασίες), τον φέρνει 6 μήνες μετά τον Οκτώβριο του 44, πρωθυπουργό στην ελεύθερη Ελλάδα.
Αλλά τελικά αποδεικνύεται ανεπαρκής στα δύσκολα. Αριστοτέχνης στο λόγο (ιδιαίτερα στις «λεζάντες») αλλά «λίγος» στη δράση. Έτσι μετά το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών «ουσιαστικά απλά προεδρεύει» και αντικαθίσταται στις 3 Ιανουαρίου του 1945 από τον Ν. Πλαστήρα.
Στις πρώτες εκλογές μετά την απελευθέρωση (31/3/1946 από τις οποίες απείχε το Κ.Κ.Ε.), κατέρχεται στις εκλογές με το «Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα» σε σύμπραξη με τους Σ. Βενιζέλο (Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων), Π. Κανελλόπουλο (Εθνικό Ενωτικό Κόμμα) και Γ. Κασσιμάτη (Σοσιαλιστική Ελληνική Ένωσις). Τα αποτελέσματα είναι πενιχρά αφού κερδίζουν μόνο 68 έδρες από τις 354 συνολικά ενώ η «Ηνωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων» κερδίζει 206 έδρες. Πρέπει να σημειωθεί ότι σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις από την απελευθέρωση μέχρι τις εκλογές είχαν πρωθυπουργούς Βενιζελικούς. Το τελευταίο μάλιστα τετράμηνο (11ος/1945-3ος/1946) πρωθυπουργός ήταν ο Θ. Σοφούλης.
Στη διάρκεια του εμφυλίου συμμετέχει στην κυβέρνηση Δ. Μάξιμου (24/1/1947-29/8/1947). Το 1950 κατεβαίνει αυτόνομα με το «Κόμμα Γεωργίου Παπανδρέου» και συγκεντρώνει 10,67% των ψήφων καταλαμβάνοντας 35 έδρες. Οι πολιτικές καντρίλιες όμως των επιγόνων του Ε. Βενιζέλου συνεχίζονται και παρά το γεγονός ότι έχουν την πλειοψηφία της βουλής μετά από μια αδιανόητη εναλλαγή κυβερνητικών σχημάτων οδηγούν τη χώρα πάλι το 1951 σε εκλογές. Σε αυτές το κόμμα του Γ. Παπανδρέου καταποντίζεται στο 2,1% και δεν εκλέγει κανέναν βουλευτή. Πάλι οι επίγονοι έχουν την πλειοψηφία αλλά η χώρα οδηγείται εκ νέου σε εκλογές το 1952.
Στις εκλογές αυτές ο Γ. Παπανδρέου, «συνεπής με τον εαυτό του» (Ο.Φ.Α.), κατεβαίνει υποψήφιος και εκλέγεται ως «συνεργαζόμενος» και το κόμμα του Α. Παπάγου τον ΣΥΝΑΓΕΡΓΜΟ.
Ήταν ήδη 65 ετών και η αυγή που «είδε τη σκιά του στον ήλιο και την πέρασε για μπόι» ήταν μακριά. Η ιστορία θα μπορούσε να είναι διαφορετική αν θεωρούσε ότι είχε πιθανότητες να διαδεχθεί τον Παπάγο στην ηγεσία του Συναγερμού. Ίσως αν είχε γίνει έτσι να είχε διαλυθεί και η συντηρητική παράταξη όπως διαλύθηκε μετά το Βενιζέλο η παράταξη του από τους επιγόνους του. Αλλά η ιστορία δεν γράφεται με ίσως και ακολούθησε διαφορετική διαδρομή. Αυτά όμως θα τα διαπραγματευθούμε στο επόμενο σημείωμα.
12-09-2016
Αντώνης Αντωνάκος
mailto:antonakosantonis@gmail.com http://www.antonakos.edu.gr