του Αντώνη Αντωνάκου
Αντιπροέδρου της Ο.Λ.Μ.Ε.
Όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια το σχολείο βρίσκεται στο στόχαστρο της δημόσιας κριτικής με ένα (κριτικό) λόγο επιφανειακό και ρηχό. Ένα λόγο ο οποίος παραδίδεται μέχρι λαϊκισμού στην ευκολία της αναζήτησης των υπαιτίων στους συνήθεις υπόπτους, την πολιτεία και τους εκπαιδευτικούς. Όχι ότι δεν έχουν και αυτοί το μερίδιο της ευθύνης τους αλλά τελικά μήπως υπάρχουν και άλλοι λόγοι ουσιαστικοί, λόγοι που αναφέρονται στο κύριο συστατικό αυτού που ονομάζουμε σχολείο και που ωστόσο συνήθως το παραγνωρίζουμε. Λόγοι που αναφέρονται στους μαθητές σαν υποκείμενα της εκπαιδευτικής διαδικασίας τα οποία λειτουργούν όχι μόνο μέσα σε ένα δεδομένο σχολικό περιβάλλον αλλά και σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο τόσο όσον αφορά την οικογένεια τους αλλά κυρίως το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο κομμάτι του οποίου είναι και η οικογένεια τους.
Το σχολείο διδάσκει ακόμα την Αντιγόνη. Τον σεβασμό και την υπακοή στους άγραφους νόμους. Το σχολείο διδάσκει ακόμα Σωκράτη (απολογία), την υπακοή στους νόμους της πατρίδας και της δημοκρατίας. Αλλά τι αξία έχει η διδασκαλεία του σχολείου όταν σήμερα στην κοινωνία μας οι ηθικές αξίες έχουν τόσο ευτελιστεί; Τι αξία έχει η διδασκαλεία για τις υποχρεώσεις του πολίτη σε μια δήθεν ευνομούμενη Δημοκρατία όταν όλοι γνωρίζουν ότι οι περιβόητη ισότητα απέναντι στους νόμους είναι σε μεγάλο βαθμό μύθος; Τι δρόμο θα ακολουθήσει το παιδί όταν βιώνει μια κατάσταση η οποία δεν έχει καμία σχέση με ό,τι διδάσκεται; Όταν ο δρόμος της Αρετής έχει καταντήσει να είναι μόνο για τους (έως) αφελείς και τους ρομαντικούς; Δεν είναι φυσιολογική η απαξίωση ενός σχολείου πού δεν είναι σε αρμονία με την κοινωνία; Να διδάσκουμε την αυταξία της γνώσης στα παιδιά όταν η κοινωνία περιφρονεί την πνευματική καλλιέργεια ή στην καλύτερη περίπτωση περνάει αδιάφορη δίπλα της;
Μπορεί να λειτουργεί το σχολείο ερήμην της κοινωνίας; Μπορεί το σχολείο να είναι αποτελεσματικό όταν βαδίζει σε δρόμους ασύμπτωτους με την πορεία της κοινωνίας; Όταν η κοινωνία έχει ένα διαφορετικό ηθικό και αξιακό κώδικα; Μπορεί το σχολεία να διδάσκει ό,τι δεν επαληθεύεται στην καθημερινή πραγματικότητα; Μπορεί το σχολείο να διδάσκει ό,τι διαψεύδεται με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο στο βιωματικό πεδίο;
Δεκάδες παλιές Ελληνικές ταινίες απεικονίζοντας τις κοινωνικές αξίες της εποχής παρουσιάζουν φτωχόπαιδα φοιτητές που με τις προσπάθειες τους και την κατάκτηση κάποιου πτυχίου αλλάζουν κοινωνικό στάτους και γίνονται αποδεκτοί στην υψηλή κοινωνία με τιμές. Σήμερα δεκάδες αν όχι εκατοντάδες χιλιάδες νέοι περιφέρονται άνεργοι παρά το διπλώματα και τα μεταπτυχιακά παρά τις ξένες γλώσσες και τα εξαιρετικά προσόντα. Τι προοπτική μπορεί να δώσει στα νέα παιδιά ο δάσκαλος και ο καθηγητής όταν το παράδειγμα της απαξίωσης της γνώσης ταυτοποιείται στον ίδιο τον διδάσκοντα ή όταν είναι σπάνιο κάθε παιδί να μην έχει στο στενό κοινωνικό του περιβάλλον έναν τουλάχιστον άνεργο πτυχιούχο; Πώς να αντιπαλέψει την καταλυτική επίδραση των προτύπων που συστηματικά καλλιεργούν και προβάλουν τηλεόραση και μοντέρνα περιοδικά; Μήπως ο ευδαιμονισμός που στηρίζεται όχι σε πνευματικές ανατάσεις αλλά σε καταναλωτικά παραληρήματα δεν είναι το όνειρο του κάθε νεοέλληνα ή σχεδόν κάθε νεοέλληνα; Και πώς θα μπορούσε να συμβαίνει διαφορετικά όταν η πρόκληση μας βομβαρδίζει καθημερινά, στολισμένη στις βιτρίνες κρεμασμένη στα περίπτερα, αλλά κυρίως μας καθηλώνει μέσα από την μικρή οθόνη με τα λαμπερά και σχεδόν πάντα «αχυρένια» είδωλα της.
Είναι αυταξία η μόρφωση; Τότε που είναι οι διανοούμενοι να δείξουν τον δρόμο στην νέα γενιά; Γιατί κρύβονται ή γιατί τους κρύβουν; Και τι κάνουν οι θεματοφύλακες της πολιτικής και της κοινωνικής μας ζωής; Γιατί σιωπούν; Μήπως η επίκληση ενός πραγματικού ή επίπλαστου καθωσπρεπισμού δεν είναι πια επαρκής; Μήπως θα έπρεπε να πάρουν στα χέρια τους το «φραγγέλιο» του λόγου, που τόσο καλά κατέχουν, όπως ο Ιησούς πήρε το πραγματικό φραγγέλιο και να διώξουν τους εμπόρους των ψυχών μακριά από την νεολαία μας, μακριά από την κοινωνία μας; Για να μην αισθάνεται το σχολείο σαν ένα καράβι που θαλασσοδέρνει σε ένα απέραντο πέλαγος ματαιοδοξίας, καταναλωτικής παράνοιας, ηθικής παρακμής, έρημο σε μια κοινωνία χωρίς αξιακό έρμα και χωρίς πνευματικό πηδάλιο. Για να μην είναι το σχολείο στόχος μιας υποκριτικής κριτικής που έχει την απαίτηση να μένει ανέγγιχτο από τις κοινωνικές αξίες και τα κοινωνικά ήθη που το περιβάλλουν. Να αρμενίζει πρίμα κόντρα στα κύματα της κοινωνικής παρακμής που το σκεπάζουν. Σε ρότες ασύμπτωτες με την εποχή και τον τόπο. Με πηδάλιο το πρέπει όταν το σύγχρονο «κοινωνικό ευαγγέλιο» είναι το θέλω.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ
22-03-2003